Uzależnienia wiążą się zwykle z negatywnymi konsekwencjami. Jak to możliwe, że uzależnienie rozwinęło się wraz z ewolucją? Artykuł przeglądowy zawiera możliwe wyjaśnienia.
Jedzenie, kontakty towarzyskie i seks zwykle wywołują w nas dobre uczucia. To ważne, ponieważ bez tych podstawowych potrzeb nasi przodkowie by nie przetrwali. Natura zainicjowała to w taki sposób, aby czynności niezbędne do życia wywoływały u nas przyjemne uczucia.
Ale dlaczego substancje, które nie są nam potrzebne do przeżycia, takie jak alkohol czy amfetamina, wywołują podobne uczucia? I dlaczego ewolucja nie stworzyła niczego, co uchroniłoby nas przed rozwojem uzależnienia? Pytania te zostały zbadane przez szwajcarski zespół badawczy kierowany przez Adama Hunta. Nie chodziło jednak o to, jak ludzie się uzależniają, ale o to, dlaczego.
Korzyści Ewolucyjne Wynikające z Preferencji Dla Poszczególnych Substancji
Substancje aktywują system nagradzania. Dlaczego jednak przez to powstaje w mózgu uzależnienie? Nie jest to jeszcze dokładnie wyjaśnione. Uważa się, że powody są różne, w zależności od narkotyku czy używki.
Jednym z wyjaśnień, dlaczego alkohol aktywuje system nagradzania, jest na przykład hipoteza pijanej małpy. Mówi ona, że niektóre zwierzęta, w tym małpy, rozwinęły zdolność wykorzystywania alkoholu jako źródła energii ze sfermentowanych owoców. Fermentowane owoce są również bogate w cukier, a tym samym w energię. W czasach niedostatku pożywienia takie preferencje mogły być ewolucyjną przewagą.
Nikotyna z tytoniu i substancja czynna THC z konopi indyjskich mogły mieć z ewolucyjnego punktu widzenia korzyści medyczne, takie jak ochrona przed pasożytami. Alkohol, nikotyna i konopie indyjskie mogły również odgrywać ważną rolę w rytuałach społecznych i praktykach duchowych oraz promować spójność między grupami.
Według Hunta i jego zespołu stymulujące składniki ziołowe są stosowane od tysięcy lat w celu zwiększenia wydajności. Spożywanie tych substancji mogło zatem przynieść w ówczesnym świecie różne korzyści pomagające przeżyć.
Brak Naturalnego Uczucia Sytości
Jednak substancje, które były dostępne dla naszych przodków, były prawdopodobnie ograniczone i nie były tak skoncentrowane jak dzisiaj. Ludzie prawdopodobnie zaczęli destylować alkohol dopiero w XII wieku. Może to być możliwym wyjaśnieniem, dlaczego w trakcie ewolucji nie rozwinął się mechanizm przeciwdziałania, czyli rodzaj naturalnego nasycenia dla narkotyków.
Gdyby substancje takie jak alkohol czy narkotyki były w przeszłości tak skoncentrowane i łatwo dostępne jak obecnie, ich negatywne skutki mogłyby doprowadzić do zmian ewolucyjnych. Geny, które pozwoliłyby ludziom spożywać z umiarem, dałyby im przewagę w przetrwaniu.
Obecna sytuacja badawcza nie pozwala stwierdzić, czy te założenia są prawdziwe. Jak podkreślają autorzy artykułu, ścisły związek między adaptacjami ewolucyjnymi a zachowaniami uzależniającymi jest o wiele bardziej złożony i nie do końca zbadany.
Źródła:
Hunt, A., Merola, G. P., Carpenter, T., & Jaeggi, A. V. (2024). Evolutionary perspectives on Substance and Behavioural Addictions: distinct and shared pathways to understanding, prediction and prevention. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 105603. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2024.105603
