Nie każdy nałogowy palacz marihuany jest przypadkiem dla psychiatry. Badania wskazują na to, że porównywalnie duża część osób konsumujących cannabis cierpi na zaburzenia lękowe. Co jednak różni palaczy marihuany ze stanami lękowymi od tych, którzy na nie nie cierpią? I czy lęki to raczej powód, a może następstwo palenia cannabisu?
Strach czy lęk to naturalna, wręcz ratująca życie reakcja na groźne sytuacje. Jeśli jednak ludzie w nieodpowiednim momencie bądź też ciągle reagują strachem na sytuacje oraz rzeczy, które inni nie odczuwają jako zagrażające, mówimy wtedy o stanach lękowych albo fobii. U osób nimi dotkniętych mogą one prowadzić do znacznych uszczerbków w codziennym życiu.
Przykładowo osoby cierpiące na agorafobię, czyli lęk przed przebywaniem w otwartych przestrzeniach (agorafobia to odwrotność klaustrofobii), unikają grupy osób stojących w kolejkach, autobusach czy miejscach publicznych. W najgorszym przypadku w ogóle nie opuszczają swojego mieszkania.
Strach przed innymi ludźmi
Co wspólnego mają stany lękowe ze spożywaniem cannabisu? Badania naukowe dostarczają wskazówek, że konsumpcja marihuany jest bardziej rozpowszechniona u osób cierpiących na stany lękowe. Według badań ze Stanów Zjednoczonych 29 procent wszystkich osób cierpiących na fobię społeczną rozwija problematyczną konsumpcję cannabisu. Wśród ogólnej społeczności amerykańskiej problematyczny nałóg palenia marihuany zdarza się natomiast w 4,2 procentach przypadków.
Ludzie, którzy cierpią na fobię społeczną, unikają sytuacji, w których muszą zmierzyć się z przemawianiem przed grupą ludzi albo muszą brać udział w wydarzeniach społecznych. Już sama postawa oczekiwania społecznych sytuacji może wywołać poczucie lęku. Fobia społeczna, dokładnie ujmując, jest bowiem niczym innym jak strachem przed możliwymi, krytycznymi reakcjami innych osób, ponieważ obawiamy się nieodpowiedniego bądź też zawstydzającego zachowania. Strach ten może w takich sytuacjach spotęgować się aż do ataku paniki.
Fobia społeczna najczęściej pojawia się po raz pierwszy w wieku młodzieńczym. W pewnej mierze strach jest też częścią normalnego rozwoju dzieci oraz młodzieży. U jednej części młodzieży lęki społeczne powodują jednak ekstremalne obciążenie.
Powód czy następstwo?
Wedle oczywistego, zwiększonego rozpowszechnienia konsumpcji cannabisu u młodzieży oraz osób we wczesnym wieku dorosłym, cierpiących na fobię społeczną, nasuwa się pytanie, czy strach przed sytuacjami społecznymi jest możliwie powodem palenia marihuany. Wyobrażalne jest ponadto to, że lęki rodzą się dopiero po spożyciu marihuany. Ostatecznie wiadomym jest, że u osób konsumujących w stanie rauszu może dojść do ataków paniki. Wtedy strach byłby następstwem palenia marihuany.
Julia Buckner z Florida State University w Stanach Zjednoczonych wraz ze swoim zespołem badaczy przeprowadzili cały szereg badań na temat fobii społecznej u konsumentów cannabisu. Szczególnie należy tutaj przytoczyć strategię porównań podłużnych, która była przeprowadzana przez okres 14 lat. Brało w niej udział 816 uczennic oraz uczniów. Podczas pierwszych badań mieli oni średnio po 16,6 lat, a w trakcie ostatnich średnio po 30.
Wyniki badań jednoznacznie pokazują, że problematyczna konsumpcja marihuany rozwija się w czasowej kolejności dopiero po pierwszych oznakach fobii społecznej i ma z nią znaczący związek. Strach społeczny jest tym samym znaczącym faktorem ryzyka dla rozwoju problematycznej konsumpcji marihuany.
Palenie cannabisu jako zachowanie zwalczające (coping)
W jaki sposób można wytłumaczyć związek pomiędzy fobią społeczną a problematyczną konsumpcją cannabisu? Buckner i jej zespół wyjaśniają, że u osób bojaźliwych społecznie motywacja do palenia cannabisu jest silniej ukształtowana chęcią zwalczenia nieprzyjemnych emocji. Podobny wynik uzyskała inna grupa naukowców na czele z Michaelem Zvolenskym. Według niej szczególnie silni palacze marihuany funkcjonalizują swoją konsumpcję w celu zwalczenia symptomów lęku.
Pochodzący z języka angielskiego fachowy termin „coping“ opisuje to zachowanie, które znane jest również u osób spożywających alkohol. Osoby bojaźliwe wykorzystują rozluźniające działanie narkotyków i używek, aby zmniejszyć swój lęk przed sytuacjami społecznymi. Może to jednak powodować, że będą one unikały takich sytuacji ze strachu, że pod wpływem nietrzeźwości ich zachowanie będzie nieodpowiednie. Strach przed krytyką innych osób jest ostatecznie wyrażeniem fobii społecznej.
Teoria Self Handicappingu
Aby otrzymać informacje, w którym dokładnie momencie palacze marihuany z fobią społeczną sięgają po jointa, Julia Buckner w swoim kolejnym badaniu wyposażyła osoby regularnie zażywające cannabis w przenośnie komputery. Osoby te miały za zadanie przez okres dwóch tygodni kilka razy na dzień zapisywać na nich swoją aktualną chęć sięgnięcia po jointa, rzeczywiste spożycie cannabisu i wymiar odczuwania lęku w danym momencie.
Wyniki pokazały, że palacze marihuany cierpiący na fobię społeczną częściej ulegają chęci zapalenia jointa, niż reszta probantów. Szczególnie często sięgali oni po cannabis w sytuacjach, w których odczuwali lęk i w których obecne były również inne osoby palące marihuanę. Jeśli natomiast znajdowały się one z osobami niepalącymi, prawdopodobieństwo konsumpcji cannabisu zmniejszała się wraz z wzrastającym poczuciem strachu.
Bruckner wraz z innymi naukowcami podejrzewają, że palacze marihuany z fobią społeczną gorzej znoszą stres i tym samym szybciej się poddają w momencie, gdy głód cannabisowy powoduje u nich zdenerwowanie. Tutaj zespół badaczy przytacza tak zwaną teorię self handicappingu jako możliwą formę wytłumaczenia tego zjawiska.
Według niej osoby z fobią społeczną oczekują, że konsumpcja cannabisu będzie miała negatywny wpływ na ich zachowanie i wychodzą z założenia, że inni ludzie będą interpretować ich zachowanie jako następstwo spożycia cannabisu a nie jako cechę tej osoby. Mówiąc innymi słowy: strach przed ośmieszeniem się przed innymi jest złagodzony tym, że rzeczywiście zachowują się oni nienormalnie, ale chcą innym zasygnalizować, że jest to spowodowane działaniem cannabisu a nie że to właśnie oni tacy są.
Efekt odwlekania silniej wykształtowany
Palenie marihuany w celu poradzenia sobie ze strachem jednak nie jest szczególnie skutecznym zachowaniem poradzenia sobie z czymś. O wiele bardziej palenie cannabisu stwarza nowe problemy, jak pokazuje kolejne badanie ze Stanów Zjednoczonych. Amerykański naukowiec Nicholas Van Dam i jego zespół badaczy przeprowadzili internetową ankietę na ponad 10.000 konsumentach cannabisu, aby bliżej przebadać ten fenomen.
Po przefiltrowaniu danych ostatecznie przeszły do analizy informacje na temat 2.567 konsumentów i konsumentek. 275 z nich, czyli około 11 procent, zgodnie z wynikami, cierpiały na mające dla badań znaczenie stany lękowe, czyli jakiejś formy fobii. Dla porównania wybrano kolejne 275 osoby niekonsumujące cannabis, które nie różni się od osób palących jeśli chodzi o wiek, płeć oraz wykształcenie.
Porównanie tych dwóch grup, po pierwsze, ponownie pokazało, że strach w wysokiej mierze ma związek z wymiarem konsumpcji cannabisu. Palacze ze stanami lękowymi spożywali zacznie więcej cannabisu w tygodnie niż konsumenci bezlękowi. Z drugiej strony palacze z lękami częściej mówili o problemach, które wynikały właśnie z konsumpcji cannabisu. Najsilniejszy związek istniał z tak zwanym kunktatorstwem, czyli potocznym zwlekaniem i odkładaniem czegoś na później.
Osoby konsumujące cannabis i jednocześnie cierpiące na stany lękowe ponadto częściej cierpiały na problemy z pamięcią oraz snem i brakiem energii. Częściej mieli oni problemy finansowe i czuły się mniej produktywne. Ponadto częściej odczuwały poczucie winy z powodu swojego spożywania cannabisu niż inni palacze.
Podsumowanie
Osoby, które cierpią na fobie społeczne i spożywają cannabis są szczególnie narażeni na rozwój problematycznej konsumpcji sięgającej aż po uzależnienie. Wyniki badań grup badawczych na czele z Julią Buckner ukazują kolejny aspekt, który jest ważny szczególnie dla tych osób, które chcą zredukować spożywanie cannabisu: Jeśli palenie marihuany jest zmotywowane tym, aby zredukować swoje lęki, a te jeszcze bardziej się objawią, to należy zredukować bądź całkowicie zrezygnować z cannabisu.
Jeśli natomiast konsumpcja cannabisu stanie się czymś w rodzaju samoleczenia i zostanie utrzymana, to wynikające z niej problemy mogą się nasilić. Bardziej skutecznym sposobem jest zredukowanie albo zrezygnowanie ze spożywania marihuany i jednocześnie stworzenie alternatywnych strategii copingu przeciwko fobii społecznej. W tym przypadku jednak zaleca się zasięgnąć fachowej rady w ramach poradni albo terapii.
Źródła:
Bonn-Miller, M. O., Zvolensky, M. J., Bernstein, A. & Stickle, T. R. (2008). Marijuana coping motives interact with marijuana use frequency to predict anxious arousal, panic related catastrophic thinking, and worry among current marijuana users. Depression and Anxiety, 25, 862-873.
Buckner, D., J. & Schmidt N., B. (2009). Social anxiety disorder and marijuana use problems: The Mediating Role of Marijuana Effect Expectancies. Depression and Anxiety, 26, 864-870.
Buckner, J. D., Bonn-Miller, M. O., Zvolensky, M. J. & Schmidt, N. B. (2007). Marijuana Use Motives and Social Anxiety among Marijuana Using Young Adults. Addict Behav, 32, 2238-2252.
Buckner, J. D., Schmidt, N. B., Lang, A. R., Small, J. W., Schlauch, R. C. & Lewinsohn, P. M. (2008). Specificity of Social Anxiety Disorder as a Risk Factor for Alcohol and Cannabis Dependence. J Psychiatr. Res, 42, 230-239.
Buckner, J., Crosby, R., Wonderlich, S. & Schmidt, N. (2012). Social anxiety and cannabis use: An analysis from ecological momentary assessment. Journal of Anxiety Disorders, 26, 297-304.
Butcher, J., Mineka, S. & Hooley, J. (2009). Klinische Psychologie. München: Pearson Studium.
Essau, C. (2003). Angst bei Kindern und Jugendlichen. München: Ernst Reinhardt.
Van Dam, N., Bedi, G. & Earlywine, M. (2012). Characteristics of clinically anxious versus non-anxious regular, heavy marijuana users. Addictive Behaviors, 37 (11), 1217-1223.
